In de afgelopen jaren hebben we meerdere scholen begeleid bij differentiatie in de klas: om docenten te leren omgaan met verschillen tussen leerlingen in de klas. We nemen je in dit artikel mee in wat je kunt tegenkomen bij differentiëren. Het is soms moeilijk en vaak leuk.
‘Differentiëren vraagt een andere voorbereiding. Tijdens de les heb je je handen vrij om individuele leerlingen te helpen. Ik wist niet dat dit mogelijk was.’ – Docent Geert Groote College Amsterdam.
In een notendop komt het er op neer dat docenten bij het ontwerpen van hun lessen de leerlingactiviteit centraal stellen, zodat alle leerlingen uitgedaagd worden en zich optimaal kunnen ontwikkelen. Dit lichten we toe aan de hand van vier onderwerpen die we in het artikel verder uitwerken:
– bewust, positief en planmatig
– raadsels ontsluieren
– gebieden om op te differentiëren
– geven van feedback
De docenten werken bewust, positief en planmatig met de cognitieve, sociaal-gedragsmatige en culturele verschillen en richten een aantal van hun lessen zo in dat deze verschillen tot hun recht kunnen komen. De standaard busopstelling wordt afgewisseld door vlotte wisselingen met tafeltjes tegen elkaar en daar in viertallen aan werken bijvoorbeeld. Het lukt sommige docenten om deze wisselingen binnen 1 minuut voor elkaar te krijgen. Met als bijvangst dat leerlingen even kunnen bewegen alvorens een nieuwe werkvorm te doen.
Bewust, positief en planmatig
‘Ik bereid nu mijn les voor door na te denken wat de activiteiten van leerlingen zijn en pas daarna bepaal ik welke instructie de leerlingen vervolgens nodig hebben.’ – Docent Vrijeschool De Kaap Rotterdam.
Differentiëren gaat over het bewust, doelgericht aanbrengen van verschillen in instructie, leertijd of leerstof binnen een (heterogene) klas met het oog op het grootst mogelijke leeropbrengst voor elke leerling. Het is dus een benadering waarbij docenten proactief hun curriculum, lesmethodes, bronnen, leeractiviteiten en eindproducten aan kunnen passen aan de diverse behoeften van de lerende (Tomlinson & Imbeau, 2010). Zij kunnen dit bijvoorbeeld doen door binnen de klas kleine homogene of heterogene groepen te vormen en passend onderwijsaanbod te creëren. Differentiatie gaat niet om de toepassing van een kunstje of een werkvorm. Het is een manier van denken over goed onderwijs, over lesgeven en over leren (Heacox, 2012). Het doel van differentiëren is om de ontwikkeling in brede zin te stimuleren (Coubergs e.a, 2013).
Raadsels ontsluieren
‘Eigenlijk gek dat ik zo lang in de busopstelling heb gewerkt, zonder te zien hoe en wat leerlingen leerden. Nu wissel ik mijn lessen af en heb ik meer tijd om over de schouders van leerlingen mee te kijken.’ – Docent Waldorf Grotius Delft.
Elke leerling is uniek. Verschillen zijn er op veel gebieden. Leerlingen verschillen van elkaar in de hoeveelheid en soort cognitieve vermogens, interesses, leervoorkeuren, achtergronden en ervaringen. Deze verschillen zijn van invloed op wat een leerling kan leren, het tempo waarin hij leert en de ondersteuning die hij van docenten en anderen nodig heeft om goed te leren (Tomlinson, 1999).
Gebieden om op te differentiëren
‘Een mooi verhaal voor iedereen en daarna in werkvormen met elkaar aan de slag. Pas als leerlingen gezweet hebben, ben ik tevreden!’ – Docent Geert Groote College Amsterdam.
Differentiatie is op vele gebieden mogelijk. De volgende variaties zijn we tegengekomen:
- werkvorm
- materiaal
- tempo (van het leerproces)
- moment waarop leerstof verwerkt wordt
- moeilijkheidsgraad
- volgorde van leeractiviteiten
- mate van keuzevrijheid
- inhoud: verdieping, (verbreding), verrijking
- mate waarin uitleg / structuur wordt geboden
- eindproduct
- leeromgeving
Geven van feedback
‘Leerlingen elkaar feedback laten geven, zorgt ervoor dat er een groepsleren ontstaat.’ – Docent Waldorf Grotius Delft.
Als onderdeel van de begeleiding hebben we expliciet ingezet op het geven van feedback. Een belangrijk kenmerk van differentiatie is het geven van feedback. Het geven van (persoonlijke) feedback helpt leerlingen bij het gevoel zicht te hebben op hun leerproces. Het reduceert onzekerheid en moedigt een hoger denkniveau aan. Het geven van positieve feedback en het hebben van hoge verwachtingen blijkt voor alle leerlingen (niet alleen de goed presterende leerlingen) effectief.
Feedback geeft idealiter antwoord op drie vragen:
- Waar ga ik naartoe?
- Hoe doe ik het?
- Wat is de volgende stap?
Voor meer informatie kun je contact opnemen met Elard Pijnaken op e.pijnaken@bvs-schooladvies.nl en 06-16 77 87 93.
Afbeelding: Leerkracht en beeldend kunstenaar Sandrine Wansink heeft in opdracht van de Bernard Lievegoed School in Maastricht tegels ontworpen om de toiletten gender neutraal te maken.
