Mediawijsheid – een onderwerp van zwaar gewicht

Ivo Bleijenberg (docent en teamleider Stichtse Vrije School Zeist) heeft de Post HBO opleiding ‘Voortgezet Vrijeschool Onderwijs’ afgerond. Als afsluiting van deze opleiding heeft Ivo gedurende de opleiding een meesterstuk geschreven. Gezien de noodzaak van het onderwerp heeft hij gekozen om onderzoek te doen naar wat leerlingen nodig hebben aan begeleiding om kundig te worden in de digitale wereld. Maar ook hoe vrijescholen een passend aanbod kunnen geven voor leerlingen vanuit de verschillende leeftijdsfasen. Ivo heeft ervoor gekozen om een eerste aanzet te maken voor een leerplan ICT-vaardig & wijs voor klas 7/8 en baseert zich op de tien competenties die Mediawijzer onderscheidt, https://www.mediawijzer.net/van-mediawijzer-net/competentiemodel/ gekoppeld aan de leeftijdsfase.

Hieronder beschrijft uit een uitwerking van deze competenties gekoppeld aan lesideeën voor klas 8.

Begrijpen hoe media gemaakt worden

Het gaat hier om een informatieve lesmodule waar benadrukt wordt dat mediaplatformen een
verdienmodel en agenda hebben. Tijdens deze lesmodule wil ik de volgende onderwerpen
benadrukken. Deze onderwerpen kunnen klassikaal, in een normaal leslokaal, in een leerwerkgesprek gegeven worden:

• Een les-filmpje over een content creator op bijvoorbeeld Youtube of Tiktok.
• Een les over een film streaming service.
• Een les over een social mediaplatform zoals Facebook, Twitter of Instagram.

Leerlingen zouden in kleine groepjes deze onderwerpen kunnen onderzoeken en presenteren aan de klas. Het gaat hier vooral over informerende informatie, deze competentie hoeft niet uitgebreid geoefend te worden.

Apparaten, software en toepassingen gebruiken.
Het gaat hier grote en actieve lesmodule waar het gebruik centraal staat. Deze lesmodule werkt het
beste in een ICT lokaal waar de leerlingen actief kunnen oefenen. Deze onderwerpen zouden in deze module aan de orde kunnen komen:

• Inloggen op leerlingaccounts, wachtwoorden instellen met veiligheidsuitleg.
• Een paar lessen over tekstverwerking met Word.
• Een les over Powerpoint / Prezi en presentatievormen.
• Een les over beheer van mobiele telefoons met koppeling naar schoolfunctie.
• Een lessenserie sneltypen met tien vingers, met thuiswerken voor ritme. Idealiter zou dit een dagelijks ritme zijn in bijvoorbeeld een hoofdonderwijsperiode, dan wel een periode waar alles met tien vinger getypt moet worden.
• Een creatieve lesmodule fotobewerken.
• Een creatieve lesmodule 3d tekenen.
• Een complete uitleg over Magister.

Oriënteren binnen media omgevingen
Hier betreft het om een actieve lesmodule waar leerlingen kunnen oefenen. Deze module behoort ook in een ICT-lokaal gegeven te worden met veel oefening. Deze onderwerpen zouden in deze module aan de orde kunnen komen:

• Mappen aanmaken en navigeren binnen het leerling account op school.
• Bestanden opslaan, kopiëren en terugvinden binnen een map structuur.
• Tabellen en teksten maken in Word, Excel en Powerpoint en laten beleven dat deze programma’s van het zelfde bedrijf zijn en daarom kunnen verwijzen, en waarom dit bij andere programma’s moeilijker is.
• Een chatprogramma (bijvoorbeeld Whatsapp): groepen maken en beheren, navigeren.
• Het gebruik van een social mediaplatform (bijvoorbeeld Facebook) uitleggen, zoekfuncties, groepen en invloed bespreken.

Informatie vinden en verwerken
Hier betreft het vooral om het begeleid zoeken en gebruiken van digitale informatie. Deze module moet ook actief geoefend worden in een ICT lokaal. Oordeelsvorming en kritisch denken behoren nog niet tot deze lesmodule.

• Het gebruik van zoekmachines inclusief zoektermen en zoektekens.
• Het gebruik van mediatheek- of bibliotheekcatalogus.
• Uitleg over plagiaat en het verwerken van gevonden teksten.
• Uitleg over (school)werkstukken en hoe je een bronvermelding maakt en de globale opbouw van een werkstuk.

Dit komt eveneens aan bod bij de lessen Nederlands maar mag regelmatig herhaald worden.

Participeren in sociale netwerken
Hier betreft het hoofdzakelijk om een klassikale lesmodule in een gewoon klaslokaal. Het gaat hierbij in de achtste klas vooral over digitale weerbaarheid en voorkomen

• Uitleg over soorten sociale netwerken, sociale normen.
• Een les over digitaal pesten en de impact over wat het kan hebben.
• Een paar lessen over privacy, kwetsbaarheid en weerbaarheid op sociale netwerken.
• Het bekijken van een goede documentaire over hoe snel en ver een naaktfoto kan gaan en wat de gevolgen zijn.
• Uitleg over ‘digitale kinderlokkers’, scamming, phishing en andere oplichters.

Zien hoe media de werkelijkheid kleuren (oriënterend)
Hier betreft het vooral een korte lessenserie waar klassikaal in een normaal klaslokaal uitleg wordt gegeven. Leerlingen vanuit de achtste klas behoren deze lessen oriënterend te krijgen.

• Een korte uitleg hoe social media verdienen aan jou als gebruiker.
• Uitleggen hoe zoekalgoritmes werken en waarom deze algoritmes jouw mening beïnvloeden. –
• Uitleg over achtergronden van content creators.
• Uitleg over Nepnieuws, deep fakes en complottheorieën.

Content creëren (oriënterend)
Hier betreft het een korte lessenserie vanuit het ICT lokaal waar leerlingen zelf content creëren op media. Deze module is creatief maar geeft ook inzicht in hoe de verschillende software voor het maken van content werkt.

• Leerlingen maken en bewerken een filmpje, met script, geluid en muziek.
• Leerlingen geven een filmpje fictief uit op een social media account.
• Leerlingen ervaren hoe snel dit filmpje de wereld kan overgaan.
• Uitleggen hoe vervelend feedback kan zijn op eigen content die gepubliceerd wordt.

Reflecteren op het eigen mediagebruik (oriënterend)
Hier betreft het om een informatieve lesmodule die in een klaslokaal kan worden gegeven. Het gaat hier vooral om de verslavende werking en hoe overmatig gebruik je leven kan beheersen.

• Uitleg over de verslavende werking van media.
• Leerlingen actief laten bijhouden hoe veel ze hun mobiel gebruiken.
• Leerlingen laten ervaren als ze hun mobieltje een tijd niet gebruiken.
• Uitleggen waarom fysiek contact belangrijk is naast digitaal contact.

Zeker in deze tijd is het van essentieel belang om leerlingen te begeleiden in de digitale wereld.

Als je geïnteresseerd bent in het volledige meesterstuk van Ivo kan je contact opnemen met e.pijnaken@bvs-schooladvies.nl.

Elke dag een gedicht tijdens de lockdown
Cultuur geeft verbinding

Thuis
zelfstandig, gewend
thuiswerken, spelen, sporten
familie, trampoline, vrienden, juf
leren, spelen, gymmen
gezellig, grappig
school

Auteur: leerling klas 5, Vrijeschool Vredehof in Rotterdam

Elke dag een gedicht tijdens de lockdown.
Cultuur geeft verbinding.

Kijk daar, in de verte, die mooie rivier
Hij lijkt echt wel kalm, maar kijk nu eens hier
Zie je die steen, hij ligt daar in het nat
Ooit was hij ruw, maar nu is hij glad
Dat komt door het water, geloof het of niet
Hij doet al het werk, zonder dat je het ziet
Want zoveel tijd, dat heeft er geen één
Slijt met het grootste geduld, iedere steen

Auteur: Rikke Heesen