Onlangs werd in deze nieuwsbrief de vraag opgeroepen of vrijescholen niet enkel plekken zijn voor mensen die passen binnen een bepaald kader. Plekken waar je, als je welkom wilt zijn, je aan moet passen aan de sfeer die er heerst[1]. Een school kortom, waar je dient te assimileren. Er is al veel onderzoek gedaan naar assimilatiepraktijken op scholen. Uit dat onderzoek blijkt dat wanneer scholen op deze manier met hun leerlingen omgaan, ze hun ontwikkeling in de weg staan. Ironisch genoeg, zouden juist vrijescholen het omgekeerde moeten stimuleren. Bij de oprichting ruim honderd jaar geleden werden leerkrachten geïnstrueerd hun onderwijs af te stemmen op de leefwereld van de kinderen. Er werd van ze verwacht dat ze midden in de maatschappij stonden en die realiteit mee het lokaal in namen[2]. Gelukkig zijn er veel vrijescholen die nog steeds uitgaan van die oorspronkelijke visie.
Vrijeschool Querubim is zo’n school. In het binnenland van de Braziliaanse deelstaat Minas Gerais verzorgt deze school onderwijs aan zo’n 75 leerlingen van de peuterklas tot en met klas 5. De sociaal-culturele context van deze school is zeer divers door de ontstaansgeschiedenis van de omgeving. Het stadje waar de school staat, Diamantina, ontstond in de achttiende eeuw onder het bewind van de Portugezen. Het ligt aan het begin van de vallei van de rivier de Jequitinhonha. Dit is een inheemse naam, die zoiets betekent als de vis in de fuik. Veel van de oorspronkelijke inheemse cultuur is hier bewaard gebleven of nog van invloed vandaag de dag. Zo staat de regio bekend om haar leer-, weef- en borduurwerk, tekeningen en schilderingen, muziek en hout- en keramiekwerk. De vallei is arm. In de 18e eeuw werd er goud gevonden en werden er diamanten gedolven; Diamantina stond bekend om de grootste diamantwinning wereldwijd. Maar met het vertrek van de mijnbouw bleef er grote armoede achter. Veel van de mannen trokken naar grote steden om werk te vinden en de vrouwen verdienden hun inkomsten met landbouw en hun handwerk, wat één van de redenen is dit ambacht zo goed bewaard is gebleven.
In de omgeving van Diamantina ligt een aantal quilombos. Dat zijn gemeenschappen in moeilijk bereikbare gebieden, waar tot slaaf gemaakte mensen zich verenigden en verschuilden als het ze gelukt was te vluchten van de plantages. Vandaag de dag wonen nog veel Afro-Braziliaanse nazaten van deze mensen in quilombos. Ook zij hebben heel eigen cultuur die tot uitdrukking komt in religieuze uitingen, dans en muziek.
Vrijeschool Querubim probeert in haar onderwijs aan al deze aspecten van de lokale omgeving aandacht te schenken. Zo worden bij de tuinlessen inheemse zaden en dito manieren van landbouw gebruikt. Bij de handwerklessen komt de regionale borduurtechniek terug en er is uitwisseling met nabijgelegen quilombos. De school vond onlangs ergens in de buurt een meiboom met linten, ging op onderzoek uit en ontdekte dat er regionale groepen zijn die dansen om de meiboom. Bij mijn bezoek in mei hadden ze geen idee dat dat ook in West-Europa op de Vrijescholen vaak een gebruik is.
Binnenkort gaan ook de leerlingen van Querubim, net als in hun omgeving gebeurt, dansen om de meiboom. Tegelijkertijd viert de school ook de Dia da conciência negra, vrij vertaald zoiets als de dag van het zwarte bewustzijn. Onder andere op deze manier probeert de school bewustzijn te kweken over de verhoudingen in de Braziliaanse maatschappij en bij te dragen aan een gelijkwaardige samenleving.
Wanneer het onderwijs in de ochtend is afgerond, gaan de leerlingen van Vrijeschool Querubim naar huis. Waar op de meeste Braziliaanse scholen het onderwijs daar voor die dag ophoudt, kunnen de leerlingen ’s middags opnieuw terecht op Querubim voor een tweede programma, dat bestaat uit kunst, huiswerkbegeleiding en sport. En ook de meest kwetsbare leerlingen uit de directe omgeving van de school zijn hier dan welkom, zoals de uithuisgeplaatste kinderen van een opvang verderop. Deels bekostigt de school dit zelf en voor een deel is zij afhankelijk van donaties, zoals die van het Internationaal Hulpfonds.
Marieke van der Sanden
Vanuit het Internationaal Hulpfonds willen wij dit initiatief blijven steunen. Helpt u ook mee, zodat meer kinderen zich kunnen ontwikkelen? U kunt een donatie overmaken naar het Internationaal Hulpfonds, NL03TRIO0212195050. Vermeld “Brazilië” bij een donatie. (IHF heeft de ANBI-status; giften zijn fiscaal aftrekbaar.)
1] Bont, F. de (2024). Een DJ-aap in Kabouterland. In: BVS NIEUWSBRIEF 70 – PO – november 2024
[2] Zie onder andere Steiner, R. (05/05/1920). The Renewal of Education: X. Synthesis and Analysis in Human Nature and Education Op https://rsarchive.org/Lectures/GA301/English/AP2001/19200505d01.html
